Nhiếp ảnh Trung Quốc: Sự độc ác ẩn sau những kiệt tác ảnh thiên nhiên

Vào ngày 23/6, một nhiếp ảnh gia đã đăng những bức ảnh về một gia đình chim vàng anh gáy đen ở huyện Bình Sơn, phía bắc tỉnh Hà Bắc, Trung Quốc.

Trong bức ảnh được đăng trên nền tảng mạng xã hội Weibo, hai con chim vàng anh gáy đen trưởng thành – có thể dễ dàng phân biệt được bằng màu lông vàng ở thân, với cánh và đuôi đen, cùng dải đen kéo dài từ mắt tới sau gáy – đứng trong tổ trong khi những con chim non đang nghển cổ chờ được cho ăn.

Màu sắc tươi sáng của cơ thể khiến những con chim này trở thành đối tượng hoàn hảo cho các nhiếp ảnh gia chụp chim nghiệp dư. Nhưng, khung hình này dường như “quá hoàn hảo”.

Trên một bài đăng khác sau đó, nhiếp ảnh gia này đã nói đùa về cách anh ta đã cắt tỉa chiếc tổ, loại bỏ từng cành cây cuối cùng cho đến khi nó chìa ra giống như đầu của một chiếc thìa. Trong một đoạn video mà anh từng đăng trên tài khoản Douyin – TikTok phiên bản Trung Quốc – cũng cho thấy nhiếp ảnh gia này đã cắt tỉa tổ của một gia đình chim bắt ruồi thiên đường Ấn Độ (có tên khoa học Terpsiphone paradisi).

Những chiếc tổ được cắt tỉa không chỉ phơi bày những con chim trước ống kính của máy ảnh, mà còn trước ánh nắng mặt trời và con mắt của những kẻ săn mồi. Và việc dàn dựng những bức ảnh này, thứ được chụp với danh nghĩa ghi lại dấu ấn kỷ niệm về cuộc sống mới của những chú chim non, trớ trêu thay lại dẫn đến những cái chết của chúng từ rất sớm.

Ba ngày sau, một blogger chuyên về bảo tồn chim đã đăng lên Weibo một bức ảnh về cùng một tổ chim, nhưng được chụp bởi một nhiếp ảnh gia khác vào một ngày sau đó.

Và nhanh chóng để cư dân mạng nhận ra, có ít nhất một con chim non đã chết, thậm chí có cả cảnh con chim trưởng thành được nhìn thấy đang gỡ xác con non đó ra khỏi tổ. Có suy đoán trên mạng rằng nó có thể đã chết do phải tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời. Bài đăng trên Weibo này đã được chia sẻ hơn 10.000 lần, gây ra sự phẫn nộ trên diện rộng đối với hành vi cắt tỉa tổ để có những bức ảnh chụp chim đẹp hơn.

Nhưng, đây đáng tiếc lại không phải là một câu chuyện hi hữu. Từ lâu, một số người quan sát chim lâu năm và những người đam mê nhiếp ảnh đã chia sẻ những câu chuyện tương tự.

Vào tháng 5/2017, tại Công viên đầm lầy Nanhui ở Thượng Hải, thảm thực vật gần tổ của một con vẹt sậy (reed parrotbill) đã bị chặt phá và không ai thấy đàn chim non đáng ra phải ở đó đâu cả. Vào tháng 4/2020, một nhiếp ảnh gia đã cắt bỏ tất cả những thứ xung quanh tổ của một gia đình chim đuôi dài ở công viên Hắc Long Đàm ở Côn Minh, dẫn đến cái chết của cả bốn thành viên trong tổ trong một trận mưa vài ngày sau đó.

Và không chỉ dừng lại ở việc cắt tỉa tổ. Trong vài năm gần đây, kim và dây điện giấu trong thức ăn để làm mồi nhử đã giết chết vô số loài chim, trong khi những con khác bị chết vì kiệt sức sau hành trình dài bị rượt đuổi bằng ô tô, hoặc vô tình bị giết sau khi bị bắt và đưa về trường quay.

Chưa hết, các câu chuyện còn diễn ra cả trên Birdnet, một trong những cộng đồng trực tuyến nổi tiếng ở Trung Quốc dành cho những người đam mê chim, nơi luôn tự hào đề cao cái gọi là “trạng thái tự nhiên” của loài chim hơn hết thảy. Tuy nhiên, nhiều người đam mê chim tại đây vẫn tiếp tục dàn dựng chụp ảnh trong studio để diễn tả những khung cảnh có vẻ ngoài “tự nhiên”, với các tiêu đề nổi bật như “Một con chim bói cá nhỏ trong mưa, chuẩn bị sà xuống con mồi” hoặc “Một con sếu nhút nhát.”

Trong bối cảnh các vụ việc liên quan đến chim bị thương và tử vong liên tục xảy ra, các cuộc thảo luận về bộ quy tắc ứng xử trong cộng đồng nhiếp ảnh gia về chim ở Trung Quốc vẫn chưa đạt được sự đồng thuận. Sự chậm trễ này cho thấy một nghịch lý rõ ràng, rằng trong cộng đồng quan sát chim, một số nhiếp ảnh gia dường như thờ ơ với cái chết của chính những sinh vật mà họ vô cùng yêu thích.

Đằng sau hậu trường

Vào tháng 7 năm nay, hai con chim lặn đang xây tổ giữa những lá sen ở góc tây nam của chiếc ao giữa trung tâm Công viên Yuyuantan ở Bắc Kinh. Loài chim nước này có kích thước nhỏ hơn một nửa của loài vịt trời, với thân hình đầy đặn cùng chiếc mỏ nhọn và thẳng.

Năm nay, những lá sen ven ao không mọc cao như thường lệ, để tổ chim lộ ra, chỉ cách đường mòn gần bờ vài mét, trực tiếp lọt vào tầm mắt của mọi người qua lại.

“Bạn thấy đấy, chim lặn là những sinh vật có trách nhiệm: khi một cặp vợ chồng xây tổ, con đực và con cái không tiếc công nhổ cỏ. Sau khi tổ được xây dựng, một con sẽ ấp trứng, trong khi con kia săn tìm thức ăn”, một nhiếp ảnh gia về chim sống gần công viên cho biết.

“Chúng luân phiên đổi vai trò cho nhau sau mỗi hai mươi phút. Chúng không giống như những con vịt bầu – loài chỉ có con cái trông coi những quả trứng, trong khi con đực được tự do chạy nhảy và chơi đùa”.

Cặp chim lặn này bắt đầu làm tổ ngay khi những bông hoa sen nhỏ vừa chớm nở. Nhưng bi kịch ngay sau đó đã xảy ra.

Hai cái tổ liên tiếp – một cái có ba quả trứng và cái khác có bốn quả – đã bị mưa phá hủy. Và khi chiếc tổ thứ ba được xây dựng và những quả trứng mới được đẻ ra, sóng từ bốn chiếc thuyền cao tốc tuần tra trên ao của công viên đã làm ngập nó trong nước.

Một nhiếp ảnh gia thiên nhiên chuyên nghiệp tên Yan đã chứng kiến ​​tất cả. Ông nói: “Chim mẹ bơi theo vòng tròn điên cuồng xung quanh tổ khi chứng kiến ​​nó và các con của nó dần chìm xuống đáy.”

Đôi chim lặn sau đó phải bắt đầu lại từ đầu.

Vì vậy, dưới một chiếc lá sen gần bờ, hai con chim màu xám bắt đầu chăm chỉ đan một cái tổ bằng cỏ khác – cái tổ thứ tư của chúng. Nhưng, trước khi cái tổ hoàn thành, con cái đã đẻ trứng trên một chiếc lá sen gần đó. Yan nói: “Nó không thể giữ quả trứng lâu hơn nữa.”

Trong nhiều ngày, Yan dành mỗi buổi sáng để ghi lại những thử thách và gian khổ của gia đình đôi chim. Gần đây nhất, ông đã ghi lại tiến trình sinh tồn vật vã của chúng trong một cơn bão lớn.

Với một chiếc ô kẹp giữa cổ và vai để che thân còn mặc cho mưa ướt hết quần và giày, ông đã ghi lại trên máy ảnh cảnh những con chim nhỏ đang liều lĩnh bảo vệ những quả trứng của chúng giữa trận mưa như trút nước. Trong suốt quá trình này, ông vẫn thường tự hỏi làm thế nào mà những quả trứng này sẽ được bảo vệ trong một trận mưa đá.

Nhưng không phải tất cả các nhiếp ảnh gia chụp chim đều có chung một “la bàn đạo đức” kiên định chỉ là một người quan sát như Yan.

Và trong khi thật khó để đếm chính xác số lượng chim bị thương hoặc bị giết bởi các nhiếp ảnh gia bất cẩn, Sen Lin – một người yêu thích đi bộ đường dài, ngắm chim và chụp ảnh trong những năm 1980 – nhớ lại một sự cố đã phơi bày mặt tối của cộng đồng này.

Đó là khoảng 5 năm trước, khi ai đó phát hiện một con chim oanh Nhật Bản tại khu quần thể Thiên Đàn ở Bắc Kinh. Loài chim di cư này, giống chim sẻ nhưng với bộ lông đẹp hơn và có tiếng hót du dương, réo rắt, được biết tới là hầu như không bao giờ bay qua Bắc Kinh trên đường di chuyển về phía nam.

Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau lần phát hiện ban đầu này, một người nào đó đã chụp được cận cảnh con chim, cho thấy phần đầu của một cây kim nhô ra khỏi cổ họng của nó. Có thể dễ dàng suy đoán ra rằng con chim đã nuốt phải cây kim khi nó ăn mồi của một nhiếp ảnh gia.

Không ai biết rốt cuộc số phận con chim sau đó đã ra sao.

Nhắm mắt cụp tai

Trong khi nhiếp ảnh gia chụp những con chim vàng anh gáy đen ở Bình Sơn công khai nói đùa về việc cắt tỉa tổ chim, thì nhiều người khác – cho dù họ chụp ảnh trong studio hay dựng cảnh ngoài trời bằng cách sử dụng mồi – lại từ chối thừa nhận các phương pháp thô thiển của mình.

Tại Công viên Yuyuantan, một nhiếp ảnh gia về chim đã đề cập đến một bức ảnh mà cô thấy trong một nhóm WeChat, hiển thị một số quả trứng trong một cái tổ và không có cành cây nào cản đường. Bức ảnh được chụp từ trên cao.

Nghi ngờ rằng nó được chụp cùng với việc cắt tỉa, cô đã viết một tin nhắn lịch sự trên WeChat để hỏi nhiếp ảnh gia đăng ảnh rằng người đó đã chụp được bức ảnh như thế nào. Nhiều tin nhắn của cô gửi đi nhưng không nhận được phản hồi nào.

Trong một lần khác tại Công viên Giải trí Thành phố Lao Sơn, chỉ cách Công viên Yuyuantan khoảng 10 km về phía Tây, một người đam mê chim tên Cai kể lại câu chuyện chụp ảnh về một gia đình cú mèo Á-Âu sống trên cây óc chó. Trong bức ảnh của cô, ba con cú lông đều nhìn về hướng cô, đôi mắt mở to và cảnh giác.

Nhưng Cai không phải là người duy nhất bị thu hút bởi những con cú. Bất cứ khi nào một loài chim quý hiếm được phát hiện, chỉ mất rất ít thời gian để thông tin này lan truyền như cháy rừng trên các nhóm WeChat. Và ngay sau đó, việc hàng đống chân máy xuất hiện quanh đó chỉ còn là vấn đề thời gian.

“Khoảnh khắc khi những con cú cử động dù là nhỏ nhất nhỏ nhất – ngay cả khi nó chỉ mở mắt – bạn có thể nghe thấy hàng chục tiếng cửa chớp vang lên cùng một lúc”, một báo cáo truyền thông đưa tin vào ngày ngày 8/7. Đêm đó, có người thậm chí còn chiếu thẳng đèn pin vào đôi mắt của những con cú cho đến khi một nhân viên của công viên tới can thiệp.

Đối với loài chim săn mồi sống về đêm ở thành phố này, việc nghỉ ngơi trong ngày là điều cần thiết. Nhưng qua một số bức ảnh được chụp trong ánh sáng ban ngày, đôi mắt của chúng mở to – nhìn chằm chằm vào ống kính, gần như thể đang đưa ra lời cảnh báo.

Theo nhiếp ảnh gia Yan, việc dụ chim bằng mồi không hoàn toàn tiêu cực, nhưng ông tuyên bố luôn muốn giữ mình ở một tiêu chuẩn cao hơn.

“Nếu cần bẫy, tôi sẽ tìm thức ăn từ môi trường sống tự nhiên của chúng, để các kiểu hành vi không bị ảnh hưởng”, ông nói. “Bạn không thể loại bỏ toàn bộ cộng đồng nhiếp ảnh chụp chim chỉ vì một vài trường hợp cực đoan.”

Không phải người chụp ảnh chim nào cũng là một chuyên gia có kinh nghiệm và từng đi khắp đất nước như Yan. Nhiều người chỉ hoạt động gần nhà riêng hoặc trong thành phố của họ, và họ chia sẻ công việc của mình với những người cùng đam mê trên các nhóm WeChat hay trên các diễn đàn.

Những người đam mê nghiệp dư này nhận được sự công nhận từ chính những người khác có cùng sở thích với họ. Li Qiang, cựu chủ tịch của Hiệp hội chim hoang dã Friends of Nature, từng nhận xét rằng bất kể điều gì đã thôi thúc họ cầm máy ảnh lên, thì các nhiếp ảnh gia về chim đều có chung mục đích: chụp những bức ảnh đẹp cận cảnh về các loài chim.

Nhưng, không phải tất cả các nhiếp ảnh gia nghiệp dư chụp những bức ảnh này đều nhất thiết phải làm phiền những con chim. Họ có thể chỉ đơn giản là lợi dụng cơ hội do người khác sắp đặt.

Sen Lin nói: “Không phải tất cả những người đam mê đều can thiệp vào hoạt động của loài chim, nhưng trong nhóm khoảng hơn hai trăm nhiếp ảnh gia này, chỉ một vài người đã là quá nhiều”.

Trong nhiều năm, Sen đã chứng kiến ​​mọi người săn đuổi một con cú tai dài ở Thiên Đàn, hay chứng kiến ​​các nhiếp ảnh gia khác chặn tổ của chim bói cá ở vườn thú để ngăn chúng ẩn náu.

Mỗi khi anh cố gắng ngăn chặn những người này, họ lại trở nên phẫn nộ. “Tôi chụp ảnh các loài chim để thưởng thức, và tôi sẽ làm bất cứ điều gì tôi phải làm để có được niềm vui”, là câu phản bác Sen thường thấy.

Và trong hầu hết các trường hợp, Sen đã có rất ít sự hỗ trợ từ những người khác.

“Một số nhiếp ảnh gia về chim sẽ nghĩ: ‘Ai đó đã sắp đặt bức ảnh cho tôi để tôi có thể chụp thoải mái mà không cần cố gắng gì cả. Tại sao tôi phải cố gắng làm họ khó chịu?”, anh nói.

Đối với Sen, xả rác và các hình thức phá hoại môi trường khác thậm chí còn gây hại hơn là làm phiền các sinh vật. Sen cho biết: “Bất cứ khi nào có hơn năm người tới chụp ảnh, đều có tàn thuốc ở khắp nơi, cũng như các túi thức ăn nhanh và chai nước uống trên mặt đất.”

Có một thời gian, Sen không còn tập trung vào nhiếp ảnh trong những chuyến đi chơi. Ông nói rằng mình sẽ thiết lập chân máy và máy ảnh của mình và sau đó đi xung quanh để nhặt tàn thuốc ở khu vực lân cận. Có lần, ông nhặt được hơn 400 mẩu thuốc lá trong bán kính dưới 20 mét.

“Bạn rảnh quá phải không?” có người hỏi ông. “Không phải là chuyện bình thường khi mẩu thuốc lá nằm trên mặt đất sao?”

Từng là nguồn vui lớn, việc ngắm chim và chụp ảnh giờ đây lại là nguồn gây phẫn nộ đối với Sen. Bên hồ, ông nhận thấy ngày càng nhiều rác chất thành đống tại nơi ẩn náu của các nhiếp ảnh gia, cũng như thảm thực vật thưa thớt hơn vì sự gia tăng người đi bộ qua lại.

Trong một lần chụp ảnh tại khu thắng cảnh Fangshan Shidu ở Bắc Kinh, Sen đã chất đầy ba túi rác nặng 25 kg. Trong một lần khác, khi chụp ảnh chim săn mồi tại hồ chứa nước Miyun ở ngoại ô Bắc Kinh, ông lái xe phía sau một nhóm nhiếp ảnh gia và đi theo sau họ. Vào cuối ngày, ông đã chất đầy bốn túi lưới với 25kg rác mỗi túi.

Cũng trong chuyến đi đó, Sen đã nhìn thấy một con cú đại bàng Á-Âu chết vì kiệt sức sau khi bị các nhiếp ảnh gia liên tục đuổi theo nó để mong chụp được hình ảnh nó đang bay.

Chán nản vì sự thờ ơ không dứt, Sen đã rời xa cộng đồng nhiếp ảnh khoảng 4 năm trước. Ông cũng không chụp bất kỳ bức ảnh nào về loài chim kể từ đó.

Tiêu chuẩn và đạo đức

Giám đốc điều hành của Hiệp hội quan sát chim Trung Quốc Guan Xiangyu nhấn mạnh rằng có một số quy tắc và giới hạn bất thành văn đã được thiết lập thông qua các thông lệ chung.

Điều quan trọng nhất là duy trì một khoảng cách nhất định với các loài chim để tránh sự cảnh giác của chúng về sự hiện diện của người chụp ảnh. Nhưng quy tắc này rất phức tạp: Điều gì tạo nên khoảng cách an toàn? Nó phụ thuộc vào thời gian trong ngày và năm, cũng như tùy loài chim được đề cập, và thậm chí có thể khác nhau giữa các cá thể chim cùng loài.

Ông Guan nói: “Vì mùa sinh sản quan trọng đối với sinh kế của các loài chim, nên việc chụp và chia sẻ ảnh về tổ là điều không nên làm. Các loài chim cần tổ của chúng được duy trì trong một môi trường yên tĩnh và an toàn.”

Tụ tập chụp ảnh cảnh chim trưởng thành cho chim non ăn cũng không được khuyến khích, trong khi việc cắt tỉa tổ để dựng ảnh sẽ làm tăng đáng kể khả năng chúng bị giết bởi các yếu tố hoặc động vật ăn thịt tự nhiên. Ngay cả những con quạ và chim ác là, những loài không phải là chim săn mồi, đôi khi cũng giật trứng và con non của các loài chim khác.

“Hơn nữa, trong trường hợp những người quan sát chim phát hiện ra những loài tương đối hiếm hiện đang trong mùa sinh sản của chúng hoặc loài dễ bị giật mình, họ chỉ nên chia sẻ việc nhìn thấy chúng sau một khoảng thời gian nhất định đã trôi qua,” ông nói.

Vào đầu năm 2021, sau khi các phương tiện truyền thông Trung Quốc đưa tin rằng một cặp chim ô tác lớn được phát hiện ở quận Thông Châu, Bắc Kinh, các nhiếp ảnh gia về chim đã ngay lập tức đổ xô đến khu vực này.

Mỗi ngày, hàng chục chiếc ô tô đậu cạnh cánh đồng nơi những con chim ô tác dựng tổ. Với máy ảnh và giá đỡ ba chân, các nhiếp ảnh gia vây quanh và thậm chí đuổi theo hai con vật quý hiếm đang được bảo vệ ở cấp quốc gia.

Sau đó, một người nào đó đã quan sát thấy ngực của con chim bị chảy máu. Mặc dù không ai chắc chắn về việc nó đã bị thương như thế nào, nhưng các nhiếp ảnh gia vẫn tiếp tục đuổi theo những con chim trên cánh đồng lúa mì hoang vắng.

Tian Cheng đã chụp ảnh các loài chim trong 5 hoặc 6 năm, trong thời gian đó anh đã có một vài cuộc gặp gỡ bất ngờ. Một lần, khi anh hướng ống kính của mình vào một con chim ác là con, bố mẹ của con chim đã bắt đầu la hét về phía anh.

Một lần khác, ở vùng núi xung quanh Bắc Kinh, một con chim đớp ruồi màu vàng hạ cánh cách anh khoảng 10 mét nhưng đã bay đi ngay khi anh giơ máy ảnh lên. Anh cũng nhớ lại việc chụp ảnh một con chim sơn ca có sừng, mặc dù nó không gây ấn tượng mạnh với anh vào thời điểm đó, nhưng sau đó khi xem lại ảnh, anh nhận thấy rằng biểu hiện của con chim khi nó nhìn chằm chằm vào máy ảnh gần như là một biểu hiện của sự tức giận.

“Nếu một người chụp ảnh và quan sát các loài chim trong một hoặc hai thập kỷ mà không nhận ra rằng hành vi của họ đang làm phiền chúng, thì điều đó nói lên điều gì?”, Tian nói.

Tian đã khuyên những người khác nên duy trì khoảng cách an toàn trong khi quan sát chim, nhưng điều này chỉ mang lại sự yên tâm tạm thời. Bởi hành vi của một số loài chim đã liên tục nhắc nhở anh rằng “khoảng cách an toàn” hiện chỉ được đặt ra từ quan điểm của con người. Những người quan sát có thể nghĩ rằng họ không làm hại những con chim, nhưng đó có thể không phải là cảm giác của chính những con chim.

Ở Trung Quốc, các quy định về chụp ảnh chim đang dần được cải thiện. Vào tháng 6/2020, Quy định Bảo vệ Động vật Hoang dã của Thành phố Bắc Kinh bắt đầu có hiệu lực. Các quy định này nghiêm cấm hành vi “rượt đuổi, làm phiền, cho ăn, mồi nhử (cho mục đích chụp ảnh), tạo ra tiếng ồn có decibel cao, chớp đèn nháy và các hành vi khác cản trở cuộc sống và quá trình sinh sản của động vật hoang dã.”

Các thành phố khác – chẳng hạn như Hiếu Cảm ở tỉnh Hồ Bắc; Thái Nguyên ở tỉnh Sơn Tây; hay Xích Phong ở Nội Mông – cũng đã đặt ra những hạn chế của riêng họ đối với việc chụp ảnh chim, đặc biệt là khi chụp ảnh khoảng cách ngắn trong mùa sinh sản.

Trước đó vào cuối tháng 5/2020, những người chụp ảnh chim đã bị phát hiện khi đang cắm những cành cây có mồi gắn bằng dây nhọn vào các bồn hoa tại Vườn Bách thảo Bắc Kinh.

Nó buộc người phụ trách an ninh của khu vực phải đưa ra một cảnh báo nghiêm khắc đối với các nhiếp ảnh gia: “Sử dụng côn trùng để dụ chim nhằm chụp ảnh là hành vi vi phạm pháp luật”.

Kể từ đó, các vụ nhử và dùng mồi nhử ở Vườn Bách thảo Bắc Kinh đã giảm đáng kể, nhưng cộng đồng nhiếp ảnh về chim nói chung vẫn còn bất đồng về việc liệu những hành vi đó có nên được dung thứ khi chúng ở ngoài tầm nhìn của các cơ quan quản lý hay không.

Liên quan đến trường hợp của tổ chim vàng anh bị cắt tỉa ở trên, một nhiếp ảnh gia tích cực trên Weibo đã viết: “Tất cả các bức ảnh chim non kiếm ăn trong tổ của chúng đều cần phải cắt tỉa trước – nếu không, chúng tôi sẽ thiết lập để chụp những bức ảnh đó như thế nào? Chúng tôi sẽ kiếm sống bằng cách nào? Chỉ để mọi người vui vẻ thôi… Suy cho cùng, con người vốn dĩ là loài động vật ích kỷ “.

Tham khảo Sixthtone