Lược dịch từ bài viết của phóng viên Alexis Ong, biên tập viên của tạp chí công nghệ The Verge.
Sam không phải một nhân vật bằng xương bằng thịt, mà là một hình nhân kỹ thuật số tạo ra bởi công ty công nghệ Soul Machines có trụ sở tại New Zealand. Được thiết kế để thực hiện những đoạn hội thoại ngắn với người sử dụng, Sam vận hành bằng một “bộ não số” và có thể phân tích biểu cảm khuôn mặt người đối diện thông qua webcam. Có lúc, Sam yêu cầu tôi cười nhưng có vẻ không nhận ra được hành động “nhe răng” tươi rói nhất. Tôi tự hỏi có phải mình không giỏi bộc lộ cảm xúc hay không. Khi Sam hỏi xem tôi có hiểu về máy móc tự hành, tôi đáp “Không, nhưng bạn đang chuẩn bị nói cho tôi biết đó”.
“Trả lời hay lắm!”, Sam cao giọng. “Bạn nên làm công việc của tôi mới đúng!”. Rồi Sam giải thích rằng lời thoại và hành động của mình đều không được lưu sẵn, mà tất cả chúng đều được xuất ra trong thời gian thực tương tự như tương tác tự nhiên. Những hình nhân ảo chạy bằng hệ điều hành Humans OS 2.0 có thể dùng tay, và có lẽ sẽ sớm tận dụng được cả động tác toàn thân.
Sam cất tiếng hỏi: “Liệu điều đó có khiến tôi gần gũi hơn với bạn không?”
Khi nghĩ về metaverse, chúng ta thường coi nó là thế giới ảo cho phép người dùng, hay đúng hơn là các avatar – bản thể của người dùng, sống, làm việc và tham gia các hoạt động ảo. Nhưng chính công ty Soul Machines mới là đơn vị lấp đầy metaverse với dân số ảo, một khái niệm được đồng sáng lập Soul Machines, ông Greg Cross, gọi là “lực lượng nhân công ảo”. Đây sẽ là một lượng lớn các “Sam”, vận hành tương tự các NPC trong các game bạn vẫn chơi.
“Khi chúng ta chơi game, chúng ta thường tự kiến tạo một nhân cách riêng, khi chúng ta tương tác với bạn bè của con trẻ, chúng ta lại mang một nhân cách khác so với khi đi bù khú nhậu nhẹt với bạn bè”, ông Cross giải thích. “Với tư cách là con người, chúng ta luôn chỉnh sửa nhân cách của mình và vai trò của mình cho phù hợp hoàn cảnh. Chúng tôi có thể tạo ra những khái niệm đó trên một hình nhân ảo”.
Ở thời điểm hiện tại, Soul Machines đang tập trung vào việc kiến tạo hình nhân ảo ứng dụng trong khâu chăm sóc khách hàng và hiện hữu trước đám đông. Tuy nhiên, họ cũng cộng tác với nhiều những cá nhân nổi tiếng trong ngành điện ảnh (như “Iron Man” Robert Downey Jr.) hay nghệ sĩ will.i.am của nhóm nhạc Black Eyed Peas.
Soul Machines không phải doanh nghiệp duy nhất tìm cách tạo ra hình nhân ảo. Thị trường còn chứng kiến một tay chơi khác, là AI Foundation (AIF) với sự hậu thuẫn từ nhiều chuyên gia đầu ngành. Tuy nhiên, Soul Machines đứng tách biệt với những công ty khác ở hai điểm.
Bên cạnh ông Cross, người đồng sáng lập Soul Machines là Mark Sagar, một chuyên gia hiệu ứng hình ảnh nổi tiếng Hollywood. Nghiên cứu mang tính đột phá của ông đã đưa môn khoa học não bộ phức tạp vào môn nghệ thuật tạo hình nhân ảo, để rồi trở thành một phần không thể thiếu của kỹ xảo điện ảnh ngày nay.
Một bộ não ảo có thể học thêm kiến thức là điểm khác biệt lớn thứ hai. Tuy nhiên, ở thời điểm hiện tại, những hình nhân ảo sở hữu trí tuệ nhân tạo này vẫn cần chỉ đạo từ người thật để có thể đi đúng hướng, đưa ra những hành động hợp lý với hoàn cảnh thực tế. Mục tiêu cuối của Soul Machines là dạy được một hình nhân ảo đưa ra quyết định dựa trên mục tiêu (và trong tương lai, có thể dựa trên cả giá trị của từng hành động). Tuy nhiên, đây vẫn là ước mơ xa vời ở thời điểm hiện tại.
“Ở một khoảng thời gian nào đó trong tương lai, bạn có thể tạo ra một bản thể của mình hay thậm chí nhiều phiên bản khác nhau của chính bạn, và chúng có thể tự do hoạt động, kiếm tiền cho bạn, kiếm tiền cho doanh nghiệp của bạn, trong khi đó bạn tham gia vào những hoạt động khác ít buồn chán hơn”, ông Cross nhận định.
Video giới thiệu Human OS 2.0 do công ty Soul Machines phát triển.
Hình ảnh đầu tiên lướt qua đầu tôi là những con bot “farm” tài nguyên trong các game nhập vai trực tuyến. Nhưng Cross đi một bước xa hơn, gợi ý rằng bản thể của một người có thể tham gia chơi Call of Duty chẳng hạn. “Những loại hình nhân ảo này được chúng tôi gọi là người ảo chịu sự chi phối của người thật, chúng có thể bắt chước hành động dưới sự chỉ đạo của người thật”, ông giải thích.
Việc ông Cross nhắc tới game Call of Duty khơi nên chút tò mò, bởi đây là game online dựa nhiều vào kỹ năng người chơi, đồng thời chịu nhiều ảnh hưởng xấu từ nạn cheat/hack. “Điểm cuốn hút của game online chơi nhiều người là việc bạn có thể chơi với một đối thủ người khác, và biết rằng mình đang đọ trí so tài với một bộ não người khác”, Mark Johnson, một nhà nghiên cứu văn hóa kỹ thuật số và những lực lượng lao động mới nhận định. “Với khía cạnh này, tôi không rõ khác biệt giữa hình nhân ảo và một máy chơi game giỏi ở đâu … và dù nó thú vị thật đấy, bạn cứ nhìn vào số người thích chơi với người so với người thích chơi với máy mà xem, dù cho máy có giỏi thế nào đi nữa”.
Đa số các game online không cho phép người chơi sử dụng bot (phần mềm tự động) hay những dịch vụ của bên thứ ba. “Có nhiều lý do hiển nhiên cho những luật lệ dạng này, việc sử dụng ‘hình nhân ảo’ sẽ vừa phạm luật mà lại vừa ép chúng ta phải suy nghĩ sâu hơn về định nghĩa xoay quanh việc chơi, việc làm, yếu tố công bằng và cách chúng ta sử dụng thời gian”, nhà nghiên cứu Johnson nói.
Ông Cross nhấn mạnh rằng Soul Machines chỉ muốn tốt cho nhân loại, đồng thời khẳng định sẽ không để cá nhân có quyền lực nào tận dụng công nghệ hình nhân ảo để khuếch đại sự cực đoan. “Tôi nghĩ điều quan trọng nằm ở việc các công ty và cả cộng đồng phải học được điều hay từ mỗi thế hệ công nghệ ta đã tạo ra, và nghĩ về hướng chúng ta muốn tiến tới trong tương lai”, ông Cross nói, đồng thời nhắc tới hai lĩnh vực là chăm sóc sức khỏe và giáo dục, những khía cạnh với cơ sở hạ tầng và nguồn lực chưa xứng tầm.
“Chúng tôi không thấy rằng hình nhân ảo sẽ thay thế chuyên gia sức khỏe và các nhà giáo, chúng tôi coi công nghệ là hệ thống cường hóa họ”, ông Cross nói. Đây sẽ là cơ hội cho những người yếu thế trong xã hội tiếp cận được một “phiên bản thay thế” của giáo dục và chăm sóc sức khỏe, và những hình nhân ảo của Soul Machines, trên lý thuyết, sẽ giúp phần lớn cộng đồng trải nghiệm những thứ có thể họ chưa có.
Bên cạnh đó, khảo sát do nhóm nghiên cứu của Soul Machines thực hiện cho thấy người dùng sẵn sàng bộc lộ những yếu tố nhạy cảm, như tình hình tài chính hay hiện trạng sức khỏe, với hình nhân ảo hơn là với người thật.
Công nghệ thực tế tăng cường, thực tế ảo đã và đang được ứng dụng trong giáo dục, thế nhưng việc sử dụng giáo viên ảo thay thế cho tình thầy cô vẫn còn gây tranh cãi. “Con trẻ học cách giao tiếp xã hội, điều phối cảm xúc và nhân cách thông qua việc quan sát người lớn quanh chúng – có lẽ các em quan sát giáo viên khoảng 30 giờ một tuần suốt 12 năm”, Nick Kelly, chuyên gia lĩnh vực thiết kế hệ thống giáo dục và nhận thức tại Đại học Công nghệ Queensland cho hay. Anh thừa nhận công nghệ có thể cải thiện môi trường học tập, nhưng đây là vấn đề phức tạp và ẩn chứa những nguy hiểm.
“Không cần biết hình nhân ảo được kiến tạo chân thực tới đâu, độ phân giải cao nhường nào hay được lập trình khéo léo tới mức nào để mô phỏng hành động quan tâm, chúng không thể thay thế được giáo viên thật, những người biết cách làm người – dù có ở thời điểm hiện tại hay tương lai trước mắt”, nhà nghiên cứu Kelly khẳng định.
Ngoài việc diện mạo của lực lượng lao động ảo có thể ảnh hưởng tới cách nhìn nhận thực tế của người sử dụng dịch vụ, những hình nhân kỹ thuật số còn phải vận hành dưới những điều kiện nhất định. “Khi tạo ra một nhân vật ảo đại diện cho cả một tập đoàn lớn, hiển nhiên nhân vật ảo sẽ không thể bày tỏ cảm xúc tiêu cực”, ông Cross nói. Việc một bộ mặt đại diện tập đoàn luôn tươi cười sẽ làm thay đổi cách chúng ta tương tác với dịch vụ chăm sóc khách hàng, đồng thời mang nguy cơ coi nhẹ việc các tập đoàn, các doanh nghiệp đối đãi không đúng mực với những nhân công là con người.
Một khi bước vào vũ trụ ảo metaverse, những công ty dạng Soul Machines sẽ cung cấp một nguồn “nhân” lực khổng lồ, tạo ra những bộ mặt ảo của các công ty thật tới từ mọi ngành công nghiệp.
Bản thể của nghệ sĩ will.i.am được dựng bởi Soul Machines.
Nhưng nếu hình nhân ảo trở thành lực lượng lao động “xương sống” của metaverse, thì bước tiến hóa tiếp theo của ngành công nghiệp game cũng sẽ phải bứt phá ngang ngửa với ngành chăm sóc sức khỏe hay ngành giáo dục. Game không còn là thú vui tiêu khiển đơn thuần, mà đã thành ngành công nghiệp tỷ đô với một hệ sinh thái độc đáo của nhà phát triển, nghệ sĩ, người tạo nội dung, thậm chí là cả sao Hollywood.
Việc mua bán những món đồ ảo có độ thanh khoản cao, những cơ chế lôi kéo người chơi tiêu tiền, v.v… mang lại những khoản lợi nhuận không nhỏ cho các nhà phát triển. Tuy nhiên, việc nhân cách hóa cỗ máy kiếm tiền này bằng những hình nhân ảo sẽ có thể gây ra những hậu quả xã hội và văn hóa chưa lường trước được.
“Những năm gần đây, ngành công nghiệp game bom tấn không tạo được tiếng tốt với những phương pháp làm tiền không rõ ràng về mặt đạo đức, dù là nhìn game dưới góc độ mua vật phẩm ảo (microtransaction), coi game như dịch vụ trực tuyến, hòm đồ, cá độ vật phẩm hay gì đi nữa”, nhà nghiên cứu Johnson nhận định. “Tất cả những sự kiện trên đều mang theo những câu hỏi về mặt đạo đức cho tới giờ mới xuất hiện và đang dần được trả lời”.
Công trình của Soul Machines còn làm dấy lên những câu hỏi về cách các bản thể ảo của người thật làm việc trong metaverse. Liệu một bản thể đại diện cho một người ở hệ độc quyền này có thể tự do di chuyển sang một hệ khác? Liệu bản thể sẽ ảnh hưởng thế nào tới cuộc sống ảo lẫn cuộc sống thật? Các mối quan hệ giữa người với người sẽ thay đổi ra sao?
Việc giới hạn các hình nhân ảo dưới dạng NPC giúp việc sẽ là bước đầu thăm dò tình hình hợp lý. Theo lời ông Cross, Soul Machines sẽ từng bước chế tạo những trợ lý ảo có thể phản hồi trong thời gian thực, dựa trên tín hiệu đầu vào chúng nhận được xung quanh. Từng bước, chúng sẽ dần tiến hóa để hiện đại hơn, trở thành những viên gạch vững chắc cho metaverse.
“Một lực lượng lao động ảo sẽ có nhiều chức năng hơn khi metaverse tiếp tục tiến hóa”, ông Cross nhận định.
Nếu ta coi lực lượng lao động ảo trong metaverse là công cụ, việc tận dụng triệt để sức mạnh của một hệ thống AI có thể có mặt ở mọi lúc, mọi nơi sẽ là điều hiển nhiên. Điểm này vẫn còn nằm ngoài tầm với của công nghệ hiện đại, có lẽ chúng ta sẽ không sống đủ lâu để chứng kiến tương lai mà Soul Machines đã đang mường tượng ra. Nhưng Sam, hay một phần nào đó của hệ thống Sam ngày hôm nay, sẽ có thể có vinh dự ấy.